Karpatský Euroregión Slovensko – Sever

Národné parky Karpatského Euroregiónu

Poloniny - Národný park Poloniny leží v severovýchodnej časti Slovenska, na hraniciach s Poľskom a Ukrajinou. Súčasťou tejto severovýchodnej časti regiónu Snina je Chránená krajinná oblasť Východné Karpaty. Táto časť chráneného územia bola v roku 1993 svetovou organizáciou UNESCO vyhlásená za Medzinárodnú biosférickú rezerváciu Východné Karpaty. Jej výmera je 164 190 ha. Je to jediná rezervácia na svete, ktorú tvoria spojené územia troch štátov. Od 1.10.1997 bola časť biosférickej rezervácie v okrese Snina vyhlásená za Národný park Poloniny.

            Lesy, najmä bukové a jedľovobukové, sú dominujúcou prírodnou zložkou Polonín a zaberajú 80% z ich výmery. Práve na území tohoto národného parku je najvyššia koncentrácia prírodných lesov (pralesov) na Slovensku. Na ich ochranu bolo doteraz vyhlásených 6 národných prírodných rezervácií (Stužica, Jarabá skala, Rožok, Pľaša, Havešová a Stinská).                                                                                                         Pre územie národného parku sú tiež charakteristické horské lúky - poloniny, ktoré sa nachádzajú na hlavných hrebeňoch Bukovských vrchov. Najkrajšie z nich sa nachádzajú v okolí Pľaše, Ďurkovca, Riabej skaly a Kamennej lúky.                                                                                                                                 Príslušnosť územia národného parku k Východným Karpatom sa prejavuje vo výskyte východokarpatských druhov rastlín, živočíchov a ich spoločenstiev, z ktorých viaceré sú endemity. Z rastlín k najvýznamnejším východokarpatským endemitom patrí napr. iskerník karpatský, hadomor ružový, klinček bradatý, fialka dácka, mliečnik Sojákov.                                                                                                       Vysokou biologickou diverzitou sa vyznačuje aj fauna národného parku. Doteraz tu bolo zistených 3600 druhov bezstavovcov zo skupín dvojkrídlovcov, motýľov, pavúkovcov a chrobákov. Zo stavovcov sa zistilo 294 druhov, z toho 13 druhov obojživelníkov, 8 druhov plazov, 198 druhov vtákov a 55 druhov cicavcov. Výskyt početných druhov fauny, osobitne veľkej lesnej zveri, podmieňujú rozsiahle komplexy pôvodných bukových a jedľovo-bukových ekosystémov. Trvale tu žijú všetky naše mäsožravce a sporadicky, z územia priľahlého Bieszczadského národného parku v Poľsku, sem preniká zubor a los.                                   Súčasťou chráneného územia sú tiež jedinečné kultúrne pamiatky, akými sú drevené kostolíky (cerkvi) východného obradu v Topoli, Uličskom Krivom, Ruskom Potoku a Jalovej.

Tatranský národný park - je najstarším národným parkom Slovenska. Bol ustanovený v roku 1949 a so svojou rozlohou 741 m2 pokrýva Slovenskú časť Západných a Vysokých Tatier a celé Belianske Tatry.

            Hranice TANAPu, vyznačené na všetkých prístupových cestách, tvorí na severe štátna hranica medzi SR a PR, na východe cesta Ždiar - Tatranská Kotlina, na juhu približne spodná hranica pásma lesov a na západe Suchá dolina, Biela skala, ponad Zuberec na Oravice a oravskou Tichou dolinou k štátnej hranici.              Úlohou TANAPu je udržanie pôvodného stavu prírodného prostredia dôslednou ochranou a usmernením využívania horstva pre účely rekreačné, liečebné a športové.                                                    Tatry členíme na Západné a Východné. Západné Tatry delíme na šesť geomorfologických skupín (Osobitá, Sivý vrch, Roháče, Liptovské hole, Červené vrchy a Liptovské kopy). Východné Tatry sa skladajú z dvoch skupín (Vysoké a Belianske Tatry).                                                                                         Najvyššou a najznámejšou časťou tohto horstva sú Vysoké Tatry s najvyšším vrcholom - Gerlachovským štítom, ktorý sa vypína do výšky 2655 m. Je to jediné horstvo alpského charakteru na Slovensku. Rozkladajú sa na pomerne malom území; svojím hrebeňom dlhým len 26 km a 32 dolinami patria k najmenším veľhorám sveta. Za tvar ostro členeného skalného reliéfu vďačia Vysoké Tatry ľadovcom, ktoré ich stvárňovali pred mnohými tisícročiami.                                                                                      Splniac svoju úlohu, ľadovce postupom času úplne zmizli a netvoria už prírodnú prekážku, obvyklú v alpských alebo kaukazských dolinách. Tým sa stali Vysoké Tatry ľahko dostupné a človek si ich ďalej sprístupňoval. Dnes sú do dolín vybudované pohodlné chodníky, cez mnohé sedlá vysokohorské prechody, na 10 tatranských vrcholov vedú turistické značky.                                                                                                          Na území Tatier je druhové rozloženie živočíchov podmienené geografickou polohou, klimatickými a vegetačnými pomermi a činnosťou človeka. Žijú tu druhy typické aj pre iné horstvá Európy. Vyskytuje sa tu 8 druhov obojživelníkov, 3 druhy plazov, 115 druhov vtákov a 42 druhov cicavcov.                                                                              Medzi tatranské endemické druhy patrí kamzík vrchovský tatranský, hraboš snežný tatranský a piskor vrchovský tatranský. K typickým vtákom horských lesov patrí ďateľ trojprstý, orešnica perlovaná, kuvik kapcavý, drozd kolohrivý a hlodavec myšovka vrchovská.                                                                                      Tatranské lesy obývajú typické druhy karpatskej zveri ako jeleň, srnec, diviak a veľké šelmy ako medveď, vlk, rys. Táto zver vystupuje najmä v lete vysoko nad hornú hranicu lesa až do subalpínskejho a alpínskeho stupňa. K lesným kurovitým vtákom patrí tetrov hlucháň, tetrov hôlniak a jariabok lesný. Z dravcov sa tu vyskytuje orol krikľavý, myšiak hôrny, jastrab veľký, sokol myšiar. Sovy zastupuje výr skalný (naša najväčšia sova), kuvik vrabčí (najmenšia sova) a iné. Z mnohých druhov spevavcov sú to pinka lesná, hýľ lesný, sojka škriekavá, viac druhov sýkoriek a ďalšie.                                                                                  Najvyššie polohy, najmä subalpínsky a alpínsky vegetačný stupeň, obývajú pre Tatry charakteristický kamzík vrchovský tatranský a svišť vrchovský tatranský. Ich početnosť v poslednom období neustále klesá. Kamzíkov je v TANAP-e približne 300 kusov, svišťov maximálne 900 kusov, čo sú kritické stavy vyžadujúce zvýšenú pozornosť a ochranu.                                                                                                                            Tatranská flóra tak isto ako fauna prekypuje svojou rozmanitosťou. Cez lúky a ich prirodzenú kvetenu sa môžeme na území TANAPu dostať cez zmiešané, smrekové, borovicové lesy, cez pásmo kosodreviny, v ktorej možno vidieť skvost TANAPu borovicu limbu až po malé vysokohorské kvietky. Tie sú už vo väčších výškach zvláštnosťou, nahrádza ich mach a lišajník. Mnohé z tatranských kvetov sú na zozname ohrozených druhov. Všetky rastliny a kvety v TANAPe sú chránené.                                                                       Všetky turistické chodníky, určené pre pohyb návštevníkov v Tatranskom národnom parku sú vyznačené značkami (červená, modrá, zelená, žltá). Pohyb v osadách, ich bezprostrednej blízkosti a po verejných komunikáciách medzi osadami je voľný.  Značkované cesty a chodníky sú v TANAPe rozložené tak, aby umožňovali návštevu všetkých významných oblastí. Celková dĺžka značkovaných ciest a chodníkov je takmer 600 km.

Pieninský národný park -  Na území Pienin bol 17.8.1932 vyhlásený prvý Medzinárodný prírodný park v Európe a tvorili ho Pieniński Park Narodowy a Slovenská prírodná rezervácia v Pieninách.
Pieninský národný park (PIENAP) bol zriadený Nariadením Predsedníctva Slovenskej národnej rady dňa 16.1.1967 na rozlohe 2125 ha.                                                                                                                     Pieniny sú súčasťou bradlového pásma, ktoré sa nachádza na rozhraní vnútorných a vonkajších Karpát. Vyznačujú sa mimoriadne komplikovanou geologickou stavbou, ktorá podmienila vznik atraktívneho reliéfu skalných stien, vežičiek a bradiel rozmanitého tvaru, ktoré spolu s Prielomom Dunajca vytvárajú výrazné krajinné dominanty.
            Turisticky zaujímavou atrakciou je predovšetkým splavovanie na pltiach 9 km dlhého Prielomu Dunajca v úseku z Červeného Kláštora do Lesnice. Naspäť do Červeného Kláštora je možné ísť pešo a na bicykli po turistickom chodníku popri Dunajci alebo autobusom po ceste z Lesnice do Červeného Kláštora.
            V bezprostrednej blízkosti národného parku sa nachádza múzeum Červený kláštor, obce so zachovalou ľudovou architektúrou (Osturňa, Jezersko, Malá Franková) a mesto Spišská Stará Ves s možnosťou ubytovania. Z ubytovacích stredísk je možné robiť celodenné výlety do širšieho okolia (Stará Ľubovňa, Vyšné Ružbachy, Vysoké Tatry, Strážky, Kežmarok).

Bieszczadzki národný park  založený v roku 1973 ., rozloha 29,201 tis. ha. Je najväčsím horským parkom v juhovýchodnom Poľsku. Zahŕňa najdôležitejšie krajinné útvary východných Karpát,  hlavnú oblasť koncentrácie vzácnych druhov rastlín a prirodzenú  biosféru veľkej lesnej fauny, dravce, cicavce a vtáky.  Najvyššie kopce sú: Tarnica, Krzemień, Halicz, Szeroki Wierch, Połonina Caryńska i Połonina Wetlińska, Smerek, Mała i Duża Rawka.

Magurski národný park bol založený v roku1995 ., rozloha 19,439 tis. ha; nachádza sa v centrálnej časti Nízkych Beskýd, svojim rozsahom zahŕňa masív Magury Wątkowskiej a   priľahlé pásmo kopcov v oblasti prameňa Wisłoky. 87% povrchu zaberajú lesy, hlavne bukové porasty a zachovalé staré jedle. Jedno z najbohatších útočísk voľne žijúcej lesnej fauny v Beskydách, žije tam mnoho vzácnych druhov vtákov, cicavcov, plazov a motýľov.

Parki narodowe Euroregionu Karpackiego

Połoniny - Park Narodowy Połoniny leży w północno-wschodniej części Słowacji, na granicy z Polską i Ukrainą. Częścią owej północno-wschodniej części regionu Snina jest Chroniony Krajobrazowy Obszar Karpaty Wschodnie. Ta część chronionego obszaru była w roku 1993 wygłoszona przez światową organizację UNESCO za Międzynardowy Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie. Jego rozmiar wynosi 164 190 ha. Jest to jedyny rezerwat na świecie, którego tworzą połączone obszary trzech państw. Od 1.10.1997 część rezerwatu biosfery w powiecie Snina uznana została za Park Narodowy Połoniny.

            Lasy, zwłaszcza bukowe oraz jodłowo-bukowe, są dominującym elementem przyrody Połonin i zajmują 80% ich powierzchni. Właśnie na obszarze tego parku narodowego znajduje się największa koncentracja naturalnych lasów (pralasów) na Słowacji. By je zachować powołano do teraz 6 narodowych rezerwatów przyrody (Stužica, Jarabá skala, Rožok, Pľaša, Havešová i Stinská).                                                        Dla obszaru parku narodowego charakterystyczne są również górskie łąki – połoniny, które znajdują się na głównych grzebieniach Bukovskich vrchov. Najpiękniejsze z nich znajdują się w okolicy Pľaše, Ďurkovca, Riabej skaly i Kamennej lúky.                                                                                                          To, że teren parku narodowego należy do Karpat Wschodnich przejawia się także w występowaniu wschodniokarpackich gatunków roślin, zwierząt i ich stad, z których wiele to endemity. Z roślin do najważniejszych wschodniokarpackich endemitów należy np. jaskier karpacki, wężymord górski, goździk brodaty, fiołek dacki, Euphorbia sojakii.                                                                                                      Wysokim biologicznym zróżnicowaniem odznacza się także fauna parku narodowego. Do teraz odnotowano tutaj 3600 gatunków bezkręgowców z grupy dwuskrzydłowych, motyli, pajęczaków i robaków. Z kręgowców odnotowano 294 gatunki, z tego 13 gatunków ziemnowodnych, 8 gatunków płazów, 198 gatunków ptaków i 55 gatunków ssaków. Występowanie wielu gatunków fauny, szczególnie dużej zwierzyny leśnej, warunkują rozległe kompleksy bukowych i jodłowo-bukowych ekosystemów. Na stałe zamieszkują tu wszystkie nasze gatunki mięsożerne a sporadycznie, z przyległych obszarów Bieszczadzkiego Parku Narodowego przenika tutaj żubr i łoś.                                                                                                  Częścią obszaru chronionegą są także wyjątkowe pamiątki kultury, jakimi są drewniane kościółki (cerkwie) obrzędu wschodniego w Topoli, Uličskom Krivom, Ruskom Potoku i Jalovej.

Tatrzański Park Narodowy -  jest najstarszym parkiem narodowym Słowacji. Został założony w 1949 roku i zajmuje obszar 741 kilometrów kwadratowych. Pokrywa słowacką część Tatr Zachodnich i Wysokich oraz całe Tatry Bielskie.                                                                                                                            Granice Tatrzańskiego Parku Narodowego (TANAP-u), wyraźnie oznaczone na wszystkich dochodzących drogach, tworzą: na północy granica państwowa słowacko-polska, na wschodzie droga Ździar - Tatrzańska Kotlina, na południu w przybliżeniu dolna granica pasma lasów a na zachodzie Dolina Sucha, Biała Skała, ponad Zubercem ku Orawicom i Cichą Doliną Orawicką do granicy państwa.

            Zadaniem TANAP-u jest zachowanie pierwotnego stanu środowiska naturalnego poprzez wszechstronną ochronę i kierowanie wykorzystaniem gór do celów rekreacyjnych, leczniczych i sportowych.          W Tatrzańskiej Łomnicy znajdują się: Administracja Parku, biura Lasów Państwowych TANAP-u, wystawa przyrody tatrzańskiej, instytut badawczy i Muzeum TANAP-u.                                                            Tatry dzielą się na Zachodnie i Wschodnie. W Tatrach Zachodnich wyróżnia się sześć geomorfologicznych grup: Osobita, Siwy Wierch, Rohacze, Liptowskie Hale, Czerwone Wierchy i Liptowskie Kopy. Zaś Tatry Wschodnie składają się z dwóch części: Tatr Wysokich i Tatr Bielskich.                            Najwyższą i najsłynniejszą częścią tego łańcucha górskiego są Tatry Wysokie z najwyższym szczytem - Gerlachem (Gerlachovský štít), który wznosi się na wysokość 2655 m n.p.m. Są to jedyne na Słowacji góry o charakterze alpejskim. Rozciągają się na stosunkowo niewielkim obszarze; ze swoją granią długości zaledwie 26 km i z 32 dolinami należą do najmniejszych wysokich gór świata. Swe ostre, graniaste, rzeźbione w skałach kształty zawdzięczają Tatry Wysokie lodowcom, przez które zostały uformowane przed wieloma tysiącami lat.                                                                                                                                         Spełniwszy swoje zadanie, lodowce całkowicie zniknęły i nie tworzą już naturalnej przeszkody, jaką spotkać można w dolinach Alp czy Kaukazu. W ten sposób Wysokie Tatry stały się łatwo dostępne, a człowiek uprzystępnił je jeszcze bardziej. Obecnie w dolinach wybudowane są wygodne ścieżki, przez liczne przełęcze wiodą wysokogórskie przejścia, a na dziesięć tatrzańskich szczytów prowadzą znakowane szlaki turystyczne.                                                                                                                                     Rozmieszczenie gatunków zwierząt na obszarze TANAP-u warunkowane jest względami geograficznymi, klimatycznymi, występowaniem roślinności i działalnością człowieka. Żyją tu gatunki typowe także dla innych obszarów górskich Europy. W Tatrach występuje 8 gatunków płazów, 3 gatunki gadów, 115 gatunków ptaków i 42 gatunki ssaków.                                                                                                                 Do endemicznie tatrzańskich gatunków należy kozica (Rupricapra rupricapra tatrica), nornik śnieżny (Microtus nivalis) i ryjówka górska (Sorex alpinus). Typowe ptaki górskich lasów to między innymi: dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus), orzechówka (Nuciphraga caryocatactes), sowa włochata (Aegolius funerus) i drozd obrożny (Turdus torquatus). Z gryzoni spotkać można smużkę (Sicista betulina).                 Tatrzańskie lasy zamieszkują typowe gatunki karpackiej fauny, takie jak jeleń (Cervus elaphus), sarna (Capreolus capreolus), dzik (Sus scrofa) i wielkie drapieżniki - niedźwiedź (Ursus arctos), wilk (Canis lupus), ryś (Lynx lynx). Zwierzęta te spotyka się głównie latem wysoko nad górną granicą lasu aż do piętra subalpejskiego i alpejskiego.                                                                                                                             Z leśnych kuraków spotkamy tutaj głuszca (Tetrao urogallus), cietrzewia (Tetrao tetrix) i jarząbka (Bonasia bonasia). Z ptaków drapieżnych pojawiają się orzeł przedni (Aquila chrysaetos), myszołów (Buteo buteo), jastrząb (Accipiter gentilis), sokół pustułka (Falco tinnunculus). Sowy reprezentują między innnymi puchacz (Bubo bubo) i sóweczka (Glaucidium passerinum) - największa i najmniejsza z sów występujących na Słowacji i w Polsce. Z licznych gatunków ptaków śpiewających występują: zięba (Fringilla coelebs), gil (Pyrrhula pyrrhula), sójka (Garrulus glandarius), wiele gatunków sikor i inne.                                                    Z ptaków na najwyższych obszarach można zaobserwować płochacza halnego (Prunella collaris), świergotka drzewnego (Anthus trivialis) i rzadkiego pomurnika (Tichodroma muraria). Przestrzeń powietrza nad graniami Tatr najczęściej biorą w posiadanie orzeł przedni i kruk (Corvus corax). Kruk obecnie należy do często spotykanych gatunków, podczas gdy na obszarze TANAP-u żyje zaledwie kilka par orłów.                   W pobliżu górskich strumieni żyją: pluszcz (Cinclus cinclus), pliszka górska i siwa (Motacilla cirenea i alba), bocian czarny (Ciconia nigra), bocian biały (Ciconia ciconia) i rzadko spotykana wydra (Lutra lutra). Szczególnie na Szczyrbskim Jeziorze i Popradzkim Stawie w ostatnich latach licznie występuje kaczka krzyżówka (Anas platyrhynchos).                                                                                                        Najwyższe obszary, głównie subalpejskie i alpejskie piętro roślinności, zamieszkują charakterystyczne dla Tatr kozica i świstak (Marmota marmota latirostius). Ich liczebność w ostatnim okresie ciągle spada. W TANAP-ie znajduje się około 300 sztuk kozic i najwyżej 900 sztuk świstaków. Jest to stan krytyczny, wymagający zwiększonej ostrożności i ochrony.      

            Tatrzańska flora oraz fauna jest charakterystyczna poprzez swoją różnorodność. Poprzez łąki oraz ich naturalną roślinność przechodzimy na terenie TANAP-u do lasów mieszanych, świerkowych, sosnowych poprzez strefę kosodrzewiny, w której można zobaczyć skarb TANAP-u sosnę limbę, dochodząc do małych wysokogórskich kwiatków. Te są już na wyższych wysokościach rzadkością i zastępują ich mchy i porosty. Mnóstwo kwiatów tatrzańskich znajduje się na liście gatunków zagrożonych. Wszystkie rośliny oraz kwiaty w TANAP-ie są chronione.    

            Wszystkie szlaki turystyczne przeznaczone dla ruchu zwiedzających w Tatrzańskim Parku Narodowym są oznakowane (czerwone, niebieskie, zielone, żółte znaki). Poruszanie się w osadach, w ich bezpośrednim sąsiedztwie i po drogach publicznych między osadami nie jest ograniczone.                                                    Znakowane drogi i ścieżki są w TANAP-ie rozmieszczone tak, by umożliwić dotarcie do wszystkich ważnych obszarów. Całkowita długość znakowanych dróg i szlaków wynosi prawie 600 km.

Pieninski Park Narodowy - Na obszarze Pienin w dniu 17.08.1932 był proklamowany pierwszy Międzynarodowy Park Przyrodniczy w Europie, a tworzyły go Pieniński Park Narodowy i Słowacki rezerwat przyrody w Pieninach.                                                                                                                                Pieniński Park Narodowy (PIENAP) został powołany zarządzeniem Prezydium Słowackiej Rady Narodowej z dnia 16.01.1967 na powierzchni 2125 ha.
            Pieniny stanowią część turniowego pasma, które znajduje się na pograniczu Karpat wewnętrznych i zewnętrznych. Odznaczają się one nadzwyczaj skomplikowaną budową geologiczną, która uwarunkowała powstanie atrakcyjnej rzeźby ścian skalnych, wieżyczek i turni różnego kształtu, które razem z Przełomem Dunajca wyraźnie dominują nad okolicznym krajobrazem.
            Ciekawą turystycznie atrakcją jest przede wszystkim spływ na tratwach wzdłuż długiego na 9 km Przełomu Dunajca, na odcinku z Czerwonego Klasztoru do Leśnicy. Z powrotem do Czerwonego Klasztoru można wracać albo pieszo szlakiem turystycznym, biegnącym wzdłuż Dunajca, albo dojechać autobusem wzdłuż drogi biegnącej z Leśnicy do Czerwonego Klasztoru.
            W bezpośredniej bliskości parku narodowego znajduje się muzeum Czerwony Klasztor a także miejscowości z zachowaną architekturą ludową (Osturnia, Jeziersko, Mała Frankowa) oraz miasto Spiska Stara Wieś, oferujące możliwość zakwaterowania. Z ośrodków noclegowych można organizować całodzienne wycieczki w dalsze okolice (Wysokie Tatry, Strażki, Kieżmark)

Bieszczadzki Park Narodowy powstał w 1973 r., pow. 29,201 tys. ha. Jest największym górskim parkiem w Polsce płd-wsch. Obejmuje najważniejsze formy krajobrazu Karpat Wschodnich, główny ośrodek koncentracji rzadkich gatunków roślin i naturalnych biocenoz puszczańskich z fauną dużych, drapieżnych ssaków i ptaków. Najwyższe wzniesienia to: Tarnica, Krzemień, Halicz, Szeroki Wierch, Połonina Caryńska i Połonina Wetlińska, Smerek, Mała i Duża Rawka.

Magurski Park Narodowy powstał w 1995 r., pow. 19,439 tys. ha; położony w centralnej części Beskidu Niskiego; obejmuje swym zasięgiem masyw Magury Wątkowskiej oraz przylegające do niego pasmo wzgórz w źródłowym rejonie Wisłoki. 87% powierzchni zajmują lasy, głównie drzewostany bukowe i dobrze zachowane starodrzewy jodłowe. Jedna z najbogatszych w Beskidzie ostoi fauny leśnej, żyje tam wiele rzadkich gatunków ptaków, ssaków, gadów i motyli.